Wraz z upływem czasu przepisy regulujące bezpieczeństwo produktów konsumenckich stają się przestarzałe i niewystarczające do skutecznej eliminacji niebezpiecznych towarów z rynku. Szczególnie trudne wyzwanie stanowi rosnąca sprzedaż internetowa oraz rozwój nowych technologii. W odpowiedzi na te wyzwania Unia Europejska przyjęła nowe rozporządzenie 2023/988, które ma ujednolicić kwestie bezpieczeństwa produktów na terenie całej Wspólnoty.
To kompleksowe rozporządzenie wzmacnia system nadzoru rynku, tworząc spójny rynek wewnętrzny dla produktów podlegających wymaganiom zharmonizowanym i niezharmonizowanym. Określa ono przejrzyste obowiązki podmiotów gospodarczych odpowiedzialnych za obrót takimi produktami. Jednak aby zapewnić prawidłowe stosowanie tych unijnych przepisów, konieczne jest wprowadzenie odpowiednich regulacji krajowych o charakterze ustrojowym i proceduralnym.
Kluczowe problemy do rozwiązania
Opracowywana ustawa ma na celu rozwiązanie dwóch głównych problemów:
- Zapewnienie skutecznej kontroli produktów konsumenckich stwarzających ryzyko: Wiele produktów nieżywnościowych napływających na jednolity rynek nie spełnia ogólnych wymagań bezpieczeństwa, narażając konsumentów na zagrożenia. Nowa ustawa ma umożliwić efektywną eliminację takich niebezpiecznych towarów.
- Dostosowanie prawa polskiego do rozwiązań wprowadzonych rozporządzeniem 2023/988: Krajowe przepisy muszą zostać zaktualizowane, aby w pełni odpowiadały unijnym regulacjom, które zaczną obowiązywać 13 grudnia 2024 roku.
Zakres zmian legislacyjnych
Projektowana ustawa ma na celu dostosowanie systemu nadzoru nad ogólnym bezpieczeństwem produktów w Polsce do jednolitych ram prawnych ustanowionych rozporządzeniem 2023/988. Chociaż przepisy tego rozporządzenia dotyczące wymogów bezpieczeństwa i obowiązków podmiotów gospodarczych obowiązują bezpośrednio, konieczne jest wprowadzenie krajowych regulacji w zakresie:
- Kompetencji organów nadzoru rynku
- Prowadzenia kontroli bezpieczeństwa produktów, w tym kontroli sprzedaży na odległość z wykorzystaniem zakupu bez ujawniania tożsamości organu
- Prowadzenia postępowań administracyjnych w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów
- Nakładania kar pieniężnych
- Postępowań nakazowych wobec dostawców usług społeczeństwa informacyjnego i platform handlowych w celu usunięcia treści lub ostrzeżeń o niebezpiecznych produktach
Ponadto ustawa ureguluje kwestie współpracy z organami nadzoru rynku innych państw członkowskich UE, umożliwiając skuteczne reagowanie w przypadku udostępnienia niebezpiecznych produktów na terenie innego kraju.
Organy nadzoru i ich kompetencje
Zgodnie z projektem, organami nadzoru rynku w zakresie ogólnego bezpieczeństwa produktów będą Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) oraz Wojewódzcy Inspektorzy Inspekcji Handlowej (WIIH). System ten zostanie utrzymany, jednak ich kompetencje zostaną znacznie poszerzone.
Uprawnienia Prezesa UOKiK
Prezes UOKiK będzie pełnił funkcję jednolitego urzędu łącznikowego, co wiąże się m.in. z:
- Uczestnictwem w pracach organów UE i grup Komisji Europejskiej
- Współpracą z instytucjami międzynarodowymi w obszarze nadzoru
- Sporządzaniem krajowej strategii nadzoru rynku
- Prowadzeniem punktu kontaktowego ds. bezpieczeństwa produktów
- Uczestnictwem we wzajemnych ocenach z KE i organami innych państw członkowskich
- Rozpatrywaniem wniosków o pomoc prawną od organów nadzoru UE
- Wykonywaniem zadań punktu kontaktowego systemu wczesnego ostrzegania Safety Gate
- Prowadzeniem akcji sprawdzających koordynowanych przez KE
Ponadto Prezes UOKiK będzie mógł zawierać porozumienia z platformami handlowymi i organizacjami konsumenckimi w celu zwiększenia bezpieczeństwa produktów oraz występować do podmiotów gospodarczych o informacje i dokumenty bez wszczynania postępowania.
Kluczową rolą Prezesa będzie prowadzenie postępowań administracyjnych wobec podmiotów gospodarczych. W ramach tych postępowań będzie mógł m.in.:
- Nakazywać wyeliminowanie ryzyk stwarzanych przez produkt
- Nakazywać zapewnienie zgodności z przepisami
- Nakazywać ostrzeganie konsumentów
- Zakazywać wprowadzania produktu do obrotu
- Nakazywać natychmiastowe wycofanie produktu z obrotu
- Nakazywać usunięcie treści lub umieszczenie ostrzeżeń na stronach internetowych
- Nakazywać odzyskanie produktu od konsumentów
- Nakazywać zniszczenie niebezpiecznego produktu
Prezes UOKiK będzie również prowadził postępowania wobec platform handlowych i dostawców usług internetowych w celu usunięcia treści lub ograniczenia dostępu do niebezpiecznych ofert.
Ważną kompetencją będzie wymierzanie kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów, których maksymalna wysokość wzrośnie znacząco w porównaniu z obowiązującymi obecnie regulacjami.
Uprawnienia Wojewódzkich Inspektorów Inspekcji Handlowej
WIIH będą prowadzili kontrole produktów pod kątem spełniania wymagań bezpieczeństwa. Ich uprawnienia kontrolne zostaną dostosowane do nowych przepisów, umożliwiając m.in.:
- Żądanie dokumentów, specyfikacji technicznych i informacji niezbędnych do oceny bezpieczeństwa produktu
- Żądanie informacji o łańcuchu dostaw, sieci dystrybucji i ilości produktów na rynku
- Ustalanie własności stron internetowych oferujących niebezpieczne produkty
- Sprawdzanie bezpieczeństwa produktów na każdym etapie użytkowania, w tym poprzez pobieranie próbek do badań
- Dokonywanie zakupów kontrolnych bez ujawniania tożsamości organu
Zakup kontrolny będzie miał szczególne znaczenie w przypadku sprzedaży online, umożliwiając uniknięcie sytuacji, w której podmiot gospodarczy przekazuje „złotą próbkę” produktu. WIIH będą mogli prowadzić całkowicie zdalne kontrole produktów oferowanych na odległość.
Ponadto WIIH będą współpracować z Prezesem UOKiK przy opracowywaniu strategii nadzoru rynku, uczestniczyć w akcjach sprawdzających KE, a także udzielać informacji i podejmować kontrole na wniosek organów nadzoru innych państw członkowskich.
Zwiększone kary pieniężne
Projekt ustawy przewiduje zróżnicowane kary pieniężne, których maksymalna wysokość będzie uzależniona od wagi naruszeń. Kary te będą nakładane w drodze decyzji administracyjnych.
Przykładowo, za wprowadzenie do obrotu produktu niezgodnego z ogólnym wymaganiem bezpieczeństwa maksymalna kara dla producenta lub importera wzrośnie z obecnych 100 000 zł do aż 1 000 000 zł. Dystrybutorzy będą narażeni na kary do 500 000 zł.
Dostawcy platform handlowych i usług internetowych również będą podlegać karom do 1 000 000 zł za nieprzestrzeganie obowiązków określonych w rozporządzeniu, brak współpracy z organami nadzoru lub niewykonanie decyzji o usunięciu ofert niebezpiecznych produktów.
Pozostałe istotne kwestie
Poza przepisami bezpośrednio realizującymi rozporządzenie 2023/988, projektowana ustawa utrzyma część obecnych regulacji kompatybilnych z nowym systemem bezpieczeństwa produktów. Dotyczy to m.in. krajowego systemu monitorowania wypadków konsumenckich prowadzonego przez Ministra Zdrowia.
Ponadto ustawa będzie zawierać delegację do wydania rozporządzenia w sprawie dodatkowych wymagań dotyczących znakowania obuwia, stanowiącego implementację dyrektywy 94/11/WE.
Projektowane przepisy określą również zasady współpracy organów nadzoru rynku z organami celnymi, które będą zobowiązane do kontroli produktów objętych procedurą dopuszczenia do obrotu pod kątem wymogów bezpieczeństwa.
Harmonogram wdrożenia
Rozporządzenie 2023/988, którego przepisy mają zostać wdrożone do polskiego porządku prawnego, zacznie obowiązywać 13 grudnia 2024 roku. W związku z tym projektowana ustawa musi zostać przyjęta przez Radę Ministrów w III kwartale 2024 roku, aby zapewnić pełne dostosowanie krajowego systemu nadzoru do nowych unijnych regulacji.
Obecnie trwają konsultacje publiczne projektu ustawy, podczas których można zgłaszać uwagi i opinie do proponowanych rozwiązań. Termin na składanie uwag upływa 20 sierpnia 2024 roku.
Podsumowanie
Projektowana ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów stanowi kompleksową odpowiedź na wyzwania związane z napływem niebezpiecznych towarów na rynek, zwłaszcza w dobie rozwoju handlu internetowego. Wprowadza szereg istotnych zmian w systemie nadzoru, w tym zwiększone uprawnienia kontrolne organów, nowe instrumenty eliminacji zagrożeń oraz znacznie wyższe kary finansowe dla podmiotów naruszających przepisy. Dzięki tym zmianom Polska będzie w pełni dostosowana do unijnych ram prawnych określonych w rozporządzeniu 2023/988, co pozwoli na skuteczniejszą ochronę konsumentów przed niebezpiecznymi produktami na jednolitym rynku europejskim.