Wprowadzenie
Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej stanowi fundament ekonomicznej potęgi i konkurencyjności regionu. Zapewnienie swobodnego przepływu towarów oraz ochrona konsumentów przed niebezpiecznymi produktami leży w żywotnym interesie wszystkich państw członkowskich. W tym celu Unia Europejska nieustannie dąży do ulepszania ram prawnych regulujących dystrybucję produktów na jednolitym rynku. Jednym z kluczowych aktów prawnych w tej dziedzinie jest Rozporządzenie (UE) 2019/1020, które zrewolucjonizowało system nadzoru rynku i zgodności produktów w całej Wspólnocie.
Geneza i Cele Rozporządzenia
Poprzednie regulacje dotyczące nadzoru rynku, choć skuteczne, nie nadążały za gwałtownym rozwojem technologii i zmianami w modelach biznesowych. Rosnąca rola handlu elektronicznego, złożone łańcuchy dostaw oraz nowe obszary objęte prawodawstwem harmonizacyjnym UE wymagały kompleksowej reformy systemu. Rozporządzenie (UE) 2019/1020 zostało opracowane, aby sprostać tym wyzwaniom i zapewnić spójne, zintegrowane podejście do nadzoru rynku na terenie całej Unii.
Podstawowe cele Rozporządzenia obejmują:
- Wzmocnienie funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez usprawnienie swobodnego przepływu towarów.
- Zwiększenie poziomu ochrony konsumentów, środowiska, bezpieczeństwa publicznego i innych interesów publicznych przed niebezpiecznymi lub niezgodnymi produktami.
- Stworzenie równych szans dla wszystkich podmiotów gospodarczych działających na rynku UE.
- Zapewnienie skutecznego egzekwowania prawodawstwa harmonizacyjnego UE dotyczącego produktów.
Rozszerzony Zakres Regulacji
Rozporządzenie (UE) 2019/1020 znacząco rozszerzyło zakres przedmiotowy produktów objętych unijnym prawodawstwem harmonizacyjnym. Do listy dołączono nowe kategorie, takie jak wyroby tytoniowe, nawozy, chemikalia, produkty biobójcze, detergenty, opakowania, rtęć, bezzałogowe statki powietrzne, pojazdy silnikowe, gazy cieplarniane oraz substancje zubożające warstwę ozonową. Łącznie załącznik I do Rozporządzenia obejmuje aż 70 aktów prawnych UE regulujących różne rodzaje produktów.
Nowe Definicje Podmiotów Gospodarczych
Jedną z kluczowych innowacji Rozporządzenia jest poszerzenie definicji podmiotów gospodarczych odpowiedzialnych za zapewnienie zgodności produktów z wymaganiami prawnymi. Oprócz producentów, importerów i upoważnionych przedstawicieli, nowe przepisy wprowadzają pojęcie „dostawcy usług realizacji zamówień” (fulfilment service provider). Obejmuje ono podmioty świadczące co najmniej dwie z następujących usług: magazynowanie, pakowanie, adresowanie i wysyłkę produktów, bez posiadania prawa własności do nich.
Celem tej zmiany jest zapewnienie, że zawsze istnieje podmiot gospodarczy mający siedzibę w UE, który ponosi odpowiedzialność za zgodność produktów z prawem, niezależnie od lokalizacji producenta. Rozwiązanie to ma kluczowe znaczenie dla skutecznego nadzoru nad handlem elektronicznym i sprzedażą online.
Obowiązki Podmiotów Gospodarczych
Rozporządzenie (UE) 2019/1020 nakłada na podmioty gospodarcze szereg obowiązków związanych z wprowadzaniem produktów do obrotu na rynku unijnym. Należą do nich:
- Sporządzenie i zarchiwizowanie deklaracji zgodności UE oraz dokumentacji technicznej dla danego produktu.
- Zapewnienie możliwości udostępnienia powyższej dokumentacji organom nadzoru rynku na żądanie.
- Współpraca z organami nadzoru rynku oraz podejmowanie niezbędnych działań naprawczych w przypadku stwierdzenia niezgodności produktu z wymaganiami.
- Umieszczenie na produkcie, opakowaniu lub dokumentacji towarzyszącej nazwy i adresu odpowiedzialnego podmiotu gospodarczego.
- Informowanie organów nadzoru rynku o wszelkich przesłankach wskazujących na niebezpieczeństwo stwarzane przez produkt.
Wzmocnione Uprawnienia Organów Nadzoru Rynku
Aby skutecznie egzekwować przepisy Rozporządzenia, organy nadzoru rynku w państwach członkowskich otrzymały szereg nowych uprawnień. Obejmują one między innymi:
- Możliwość żądania przedstawienia wszelkich dokumentów, specyfikacji technicznych, danych lub informacji dotyczących zgodności i aspektów technicznych produktu, w tym dostępu do wbudowanego oprogramowania.
- Uprawnienie do pobierania próbek produktów, również pod ukrytą tożsamością.
- W przypadku poważnego ryzyka – możliwość żądania usunięcia treści odnoszących się do niebezpiecznych produktów z interfejsów online lub ograniczenia dostępu do takich interfejsów.
- Upoważnienie organów do odzyskiwania od podmiotów gospodarczych całości kosztów działań podejmowanych w związku z przypadkami niezgodności produktów z wymaganiami.
Współpraca Transgraniczna i Wzajemne Uznawanie Dowodów
Rozporządzenie (UE) 2019/1020 kładzie szczególny nacisk na usprawnienie współpracy pomiędzy organami nadzoru rynku w różnych państwach członkowskich. Wprowadza ono zasadę, że dowody wykorzystywane przez organ w jednym kraju mogą być wykorzystywane w postępowaniach prowadzonych przez organy w innych krajach, bez konieczności spełniania dodatkowych formalności.
Co więcej, jeśli produkt zostanie uznany za niezgodny z wymaganiami w jednym państwie członkowskim, organy w pozostałych krajach mają przyjąć domniemanie, że dany produkt jest niezgodny także na ich terytorium. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy organ w danym kraju przeprowadzi własne postępowanie i stwierdzi inaczej, uwzględniając ewentualny wkład podmiotu gospodarczego.
Krajowe Strategie Nadzoru Rynku
Rozporządzenie nakłada na państwa członkowskie obowiązek opracowania kompleksowych krajowych strategii nadzoru rynku, promujących spójne, całościowe i zintegrowane podejście do tej kwestii. Strategie te, aktualizowane co cztery lata, muszą obejmować:
- Dane na temat produktów niezgodnych z wymaganiami.
- Obszary priorytetowe w zakresie egzekwowania prawodawstwa harmonizacyjnego UE.
- Działania mające na celu zmniejszenie występowania niezgodności produktów.
- Ocenę współpracy pomiędzy organami nadzoru rynku w różnych państwach członkowskich.
Skuteczne, Proporcjonalne i Odstraszające Sankcje
Aby zapewnić przestrzeganie nowych przepisów, Rozporządzenie (UE) 2019/1020 zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji za naruszenie jego postanowień oraz unijnego prawodawstwa harmonizacyjnego wymienionego w załączniku II. Sankcje te mogą przyjąć formę kar administracyjnych, grzywien lub innych środków prawnych, w zależności od regulacji obowiązujących w danym kraju.
Kontrola Wyrobów Importowanych z Krajów Trzecich
W celu zapewnienia równych szans dla wszystkich podmiotów gospodarczych, Rozporządzenie wprowadza szczególne zasady kontroli wyrobów importowanych z krajów spoza UE. Organy celne mają obowiązek zawiesić dopuszczenie do obrotu produktów, które nie posiadają wymaganej dokumentacji lub budzą wątpliwości co do jej autentyczności, a także produktów oznaczonych fałszywym lub wprowadzającym w błąd oznakowaniem CE.
Ponadto, Komisja Europejska może zatwierdzić systemy kontroli przedwywozowej wyrobów przeprowadzane przez określone kraje trzecie przed ich wywozem do UE. Celem tych systemów jest weryfikacja zgodności produktów z unijnym prawodawstwem harmonizacyjnym jeszcze przed ich wprowadzeniem na rynek Wspólnoty.
Wdrożenie Rozporządzenia w Prawie Krajowym
Choć rozporządzenia UE obowiązują bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, niektóre przepisy Rozporządzenia (UE) 2019/1020 wymagają wdrożenia w prawie krajowym. Dotyczy to między innymi określenia ram funkcjonowania i organizacji krajowego systemu nadzoru rynku, przypisania kompetencji organom nadzoru w odniesieniu do poszczególnych grup produktów, a także wprowadzenia kar administracyjnych za naruszenie przepisów.
W Polsce kwestie te zostaną uregulowane w projektowanej ustawie o nadzorze nad spełnianiem przez produkty wymagań. Ustawa ta zastąpi dotychczasowe regulacje zawarte w ustawie o systemie oceny zgodności oraz ustawie o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku.
Okres Przejściowy i Wejście w Życie
Rozporządzenie (UE) 2019/1020 weszło w życie 16 lipca 2021 roku, po dwuletnim okresie przejściowym przeznaczonym na przygotowanie się państw członkowskich do nowych wymogów. Od tej daty obowiązują wszystkie jego postanowienia, a organy nadzoru rynku w całej Unii Europejskiej dysponują narzędziami do skutecznego egzekwowania zgodności produktów z prawodawstwem harmonizacyjnym UE.
Podsumowanie
Rozporządzenie (UE) 2019/1020 stanowi kluczowy krok w kierunku stworzenia spójnego, zintegrowanego systemu nadzoru rynku i zgodności produktów na terenie całej Unii Europejskiej. Wprowadza ono szereg innowacyjnych rozwiązań, takich jak nowe definicje podmiotów gospodarczych, wzmocnione uprawnienia organów nadzoru, zasady współpracy transgranicznej oraz obowiązek opracowania krajowych strategii nadzoru rynku.
Dzięki tym zmianom Rozporządzenie ma na celu zapewnienie skutecznej ochrony konsumentów, środowiska i innych interesów publicznych przed niebezpiecznymi lub niezgodnymi produktami. Jednocześnie tworzy ono równe szanse dla wszystkich podmiotów gospodarczych działających na jednolitym rynku UE, przyczyniając się do dalszego umacniania jego funkcjonowania.
Choć wdrożenie nowych przepisów będzie wymagało znacznych wysiłków ze strony państw członkowskich i podmiotów gospodarczych, Rozporządzenie (UE) 2019/1020 stanowi krok w kierunku budowy bardziej przejrzystego, bezpiecznego i konkurencyjnego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej.